تداخل غذا و دارو چه مشکلاتی به همراه دارد؟

غذاها و مواد مغذی موجود در آن ها از مهم ترین و متغیرترین عواملی هستند که بر زیست دسترسی و عملکرد داروهای خوراکی در بدن تاثیر می گذارند. این اثرات به دلیل وجود ترکیبات متنوعی از مواد معدنی، مواد آلی، پروتئین ها و ویتامین ها در غذاهاست. همچنین فرمولاسیون داروها بسیار پیچیده است و در بسیاری از موارد قابل پیش بینی نیست و به همین جهت پیشگیری از تداخل غذا و دارو بسیار دشوار است. به جهت همین پیچیدگی، درحال حاضر نیز در مورد تداخل دارو- دارو مطالعات بیشتری توسط مراکز تحقیقاتی و شرکت های داروسازی نسبت به تداخل غذا –دارو انجام شده است. 

 از طرف دیگر داروها نیز با تاثیر بر جذب، زیست دسترسی و دفع مواد مغذی با عملکرد غذاها در بدن تداخل دارند. جملاتی نظیر نیم ساعت قبل از غذا، یک ساعت بعد از غذا، با معده خالی، روزی یک عدد و …. را همیشه به هنگام تجویز داروها توسط پزشک و یا روی بسته داروها مشاهده می کنید. یکی از مهم ترین دلایلی که باید به این جملات هنگام مصرف دارو توجه نمود، وجود همین تداخل غذا و دارو است که تا کنون شناخته شده اند.  توجه به تداخل دارو و غذا به هنگام مصرف طولانی مدت دارو بسیار مهم است و غالبا اثراتی که داروها در کمبود ویتامین ها و مواد معدنی می گذارند به دنبال مصرف مزمن داروها ایجاد می گردد. 

 اما توجه به تداخل غذا و دارو برای چه افرادی حائز اهمیت است:

• سالمندان، این گروه  نه تنها به علت این که  داروهای متعددی را برای مدت طولانی استفاده می کنند بلکه به علت تغییرات ایجاد شده در ترکیب بدن از نظر افزایش توده چربی، کاهش توده عضلانی، کاهش میزان آب بدن و همچنین کاهش سرعت جریان خون در بدن از جمله در کبد و کلیه ها، همچنین کاهش سطح جذب در دستگاه گوارش و کاهش توده کبد و کلیه و همچنین کاهش حرکات و ترشحات دستگاه گوارش بیش از سایر گروه های سنی در معرض خطر این تداخلات هستند و به هنگام مشاوره تغذیه برای سالمندان این موضوع را باید مد نظر قرار داد.
• کودکان در حال رشد
• زنان باردار
• مبتلایان به سوء تغذیه و افرادی که تغذیه متعادل و متنوع ندارند
• افرادی که بیش از دو نوع دارو در روز مصرف می کنند
• افرادی که نوشیدنی های الکلی مصرف می کنند و سیگار می کشند
• افرادی که از داروهای بدون نسخه (OTC) استفاه می کنند. اصولاً این داروها خطرناک تر بوده زیرا  بدون توجه به تداخلات همراه غذا مصرف می شوند. مانند آسپرین که باعث کمبود ویتامین C، آنتی اسیدها که باعث کمبود فسفر و داروهای مدر که باعث دفع پتاسیم می شوند.

 در حقیقت  اثرات داروها بر جذب مواد مغذی برخلاف تاثیر آن ها بر اشتها که به راحتی توسط فرد بعد از چند روز مصرف دارو تجربه می شود، تا زمان بروز علائم کمبود، هشداری ایجاد نمی کند.

در ادامه این مقاله شما با شایع ترین دلایل  تداخلات داروها بر مواد مغذی و همچنین مواد غذایی که بیشترین تاثیر را در تغییر عملکرد و اثر بخشی داروها دارند آشنا می شوید:

به طور کلی داروها با توجه به نوع، مقدار و زمان مصرف می توانند به طرق مختلف بر جذب مواد غذایی تاثیر گذارند:

1. اثر بر روی مخاط دستگاه گوارش  نظیر آسپرین، کلشی سین، نئومایسین که در جذب چربی ها، لاکتوز، کلسیم، آهن، سدیم و پتاسیم تاثیر می گذارند.
2. تغییر اسیدیته دستگاه گوراش نظیر داروهای رایجی چون سایمتیدین و آنتی اسیدها که به هنگام زخم معده تجویز می شوند و باعث اختلال در جذب ویتامین B12 و آهن می شوند. از آن جا که جذب کلسیم، آهن، منیزیم و روی با کاهش اسیدیته معده مختل می شود، مصرف طولانی مدت این داروها در افرادی که رژیم غذایی متعادل و متنوعی نیز ندارند می تواند باعث بروز کمبود شود.
3. تغییر فعالیت اسیدهای صفراوی نظیر داروهایی که برای کاهش کلسترول خون استفاده می شوند. از آن جایی که این داروها باعث کاهش جذب چربی ها می شوند کاهش جذب ویتامین های محلول در چربی را نیز به دنبال دارند.
4. تغییر زمان عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش. ملین ها، مسهل ها و یا داروهایی که سوربیتول در فرمولاسیون آن ها وجود دارد (برای مثال الگزیر تئوفیلین) باعث عبور سریع غذا از دستگاه گوارش می شوند. در نتیجه فرصت جذب را پایین آورده و باعث از دست رفتن کلسیم و پتاسیم می شوند. 
5. اتصال با مواد مغذی برای مثال هیدروکسید آلومینیوم موجود در برخی آنتی اسیدها به فسفر متصل شده و مانع جذب و رسیدن آن به استخوان ها می شود. بنابراین مصرف طولانی مدت آنتی اسیدها باعث کاهش فسفر و در نتیجه ضعف عضلانی در موارد خفیف و استئومالاسی در موارد شدیدتر می شود.

داروها غیر از اختلال در جذب مواد مغذی از طرق دیگر نیز می توانند با مواد مغذی مورد نیاز بدن تداخل داشته باشند:

• از بین بردن فلور میکروبی دستگاه گوارش، مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک ها با از بین بردن فلور میکروبی دستگاه گوارش باعث کاهش تولید ویتامین K در روده می شوند.
• تاثیر بر متابولیسم مواد مغذی؛ قرص های ضد بارداری باعث اختلال در متابولیسم B6 و فولات می شوند و یا داروهای ضد افسردگی متعلق به گروه مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (MAO) باعث غیر فعال شدن آنزیم تجزیه کننده تیرامین می شوند. تیرامین ماده ای است که در پنیر کهنه، سوسیس دودی، سالامی، گوشت های فرایند شده، سس سویا،  خاویار و باقلا وجود دارد. سطح بالای تیرامین در خون باعث  افزایش خطرناک فشار خون، سردرد، حالت تهوع و … می شود. به همین جهت از مصرف مواد غذایی حاوی تیرامین تا سه هفته بعد از قطع این داروهای ضد افسردگی باید اجتناب شود. داروهای ضد انعقاد نیز باعث متابولیسم سریع تر ویتامین D در کبد و دفع سریع تر آن از بدن می شود.
• برخی داروها نیز باعث افزایش دفع ویتامینها و مواد معدنی می شوند که شایع ترین آن ها عبارتند از: داروهای مدر که باعث دفع پتاسیم می شوند، آسپرین که باعث دفع فولات می شود.

غذاها نیز از طرق مختلف بر اثر بخشی داروها اثر می گذارند:

۱- تاثیر بر قدرت جذب داروها: همان طور که داروها غالبا باعث کاهش جذب مواد مغذی می گردند مواد غذایی نیز در اغلب موارد باعث کاهش اثر داروها می شوند. بنابراین به عنوان یک قانون  کلی داروسازان حداقل نیم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا برای مصرف دارو و یا مصرف دارو را با معده خالی، یعنی ۱ ساعت قبل از غذا و یا ۲ ساعت بعد از غذا، توصیه می کنند. به جز در مواردی استثناء که ذکر می شود و در مواردی که پزشک تجویز دیگری کرده باشد. چنان چه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستید باید یک روال ثابت را داشته باشید به این معنا که ساعت صرف غذای خود را با دارو تنظیم کنید به جای آن که ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذایی تنظیم کنید مثلا اگر قرار است دارویی را با صبحانه میل کنید پس زمان صرف صبحانه نباید یک روز ساعت ۷ و روز دیگر ساعت ۱۰ باشد این کار در جذب دارو در بدن شما اشکال ایجاد می کند. مخصوصا اگر دارو را به مدت طولانی مصرف می کنید مانند داروهای هورمونی (مثل لوتیروکسین) داروهای ضد دیابت ( متفورمین و گلیبن کلامید) و بعضی از داروهای قلبی عروقی.

• وجود غذا در معده باعث تاخیر در جذب پنی سیلین و آموکسی سیلین و داروهای ضد فشار خون نظیر کاپتوپریل می شود. همچنین وجود غذا در معده و تماس اسید معده برای مدت طولانی با کاپتوپریل و همچنین اریترومایسین باعث تجزیه سریع تر دارو می شوند.
•  مواد معدنی موجود در برخی مواد غذایی مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتی بیوتیک هایی نظیر  تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین باعث کاهش جذب دارو و غلظت خونی آن می شوند.  
• فراورده های لبنی باعث کاهش اثر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین می شوند. بنابراین مصرف مکمل کلسیم نیز باید حداقل با ۲ ساعت فاصله از مصرف این آنتی بیوتیک ها باشد. در غیر ای نصورت غلظت خونی آنتی بیوتیک به مقدار مورد نیاز نمی رسد. 
• مصرف فیبرهای غلات، سبوس، حبوبات واگزالات ریواس و اسفناج جذب قرص های کلسیم را کاهش می دهد. 
• مصرف هم زمان چای و قهوه، حبوبات، تخم مرغ و لبنیات با مکمل آهن و فروس سولفات، آن را به صورت کمپلکس نامحلول در آورده و مانع جذب آن می شود.
• داروهای ضد قارچ مثل گریزوفلووین و فلوکونازول که محلول در چربی هستند در صورتی که با غذاهای چرب مصرف شوند بهتر جذب می شوند.

۲- تغییر سرعت متابولیسم داروها از طریق تشدید یا مهار عملکرد آنزیم های موثر بر آن ها: 

• گریپ فروت مهم ترین مثال در این گروه است که به علت مهار آنزیم تجزیه کننده داروها باعث کاهش سرعت متابولیسم داروهای متعددی می شود. لازم به ذکر است اثر گریپ فروت حتی تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف در بدن باقی می ماند. داروهایی که گریپ فروت نباید با آن ها مصرف شوند عبارتند از:

داروهای ضد کلسترول از خانواده استاتین لوستاتین، آترو وستاتین) خصوصا اگر افراد برای بار اول از این داروها استفاده می کنند زیرا آب گریب فروت اثر این داروها را به راحتی تا ۲ برابر افزایش می دهد.  بیمارانی که از سیزاپراید، سرترالین، بوسپیرون، دیازپام، تربازولام، میدازولام  کاربامازپین، داروهای کاهنده فشار خون نظیر لوزارتان، داروهای ضد آریتیمی، ضد آنژین، داروهای مهار کننده سیتم ایمنی، داروهای هورمونی نظیر اتینیل استرادیول، پروژسترون و ضد بارداری خوراکی استفاده می کنند باید اکیدا از مصرف گریپ فروت خودداری کنند.

• ترکیبات غیر مغذی موجود در مواد غذایی نظیر ترکیبات اندول موجود در خانواده کلم، فلاون ها در مرکبات و میوه جات و ترکیبات ایجاد شده در غذاهایی که مستقیما با ذغال تهیه می شوند باعث افزایش سرعت متابولیسم داروها می شوند. برای مثال مصرف هم زمان گوشت قرمز کباب شده با داروهای ضد آسم ( تئوفیلین و پردوافدرین … ) باعث کاهش اثر این داروها به علت افزایش متابولیسم دارو می گردد.

• ترکیبات اسیدی موجود در آب میوه ها اثر بخشی آنتی بیوتیک ها نظیر پنی سیلین را کاهش می دهد. در عین حال مصرف داروی کینیدین همراه با آب مرکبات به علت کاهش متابولیسم دارو در بدن باعث افزایش طول اثر دارو می گردد می شود. 

۳- مواد غذایی با تغییر اسیدیته ادرار باعث افزایش یا کاهش سرعت دفع داروها می شوند. برخی داروها به محیط اسیدی تر برای دفع نیاز دارند و اگر ادرار به اندازه کافی اسیدی نباشد به مقدار بیشتری توسط کلیه بازجذب می شوند نظیرآنتی بیوتیک جنتامایسین و داروی ضد آریتمی پروکاینامید. مصرف بیش از حد آب میوه، دریافت کم پروتئین در رژیم غذایی و مصرف آنتی اسیدها باعث به وجد آمدن این وضعیت می شود.  

۴- ترکیبات شیرین بیان و نوشابه های الکلی، موز، شکلات، پنیر، انجیر، جگر، ماهی، ترشی، آناناس، مخمرو مالت ممکن است به علت آمین های مؤثر بر افزایش فشار خون سبب کاهش اثر داروی کاهش دهنده فشار خون شوند (البته مصرف یک بار در روز ترکیبات شیرین بیان مشکلی را ایجاد نخواهد کرد).

۵- مصرف شیر و لبنیات یا غذاهای حاوی کلسیم هم زمان با گلی کوزید های قلبی ممکن است آریتمی ایجاد کند. گلیکوریس شیرین بیان هیپوکالمی را القاء کرده و موجب مسمومیت با دیگوکسین می شود. کربو هیدرات زیاد موجب کاهش جذب دارو می گردد. 

۶- مصرف ۳ تا ۴ فنجان چای یا قهوه در روز ممکن است اثر دگزامتازون و فنوتیازین را افزایش دهد.

۷- سبزیجات برگدار سبز (کاهو، اسفناج، کلم، شلغم وسویا) اثر داروی وارفارین را کاهش می دهد.

۸- مصرف نوشابه های الکلی همزمان با داروهای آرام بخش و خواب آور باعث افزایش اثر تضعیف کنندگی سیستم اعصاب (خواب ‌آوری، کما، مرگ) می گردد. 

۹- مصرف مایعات داغ همزمان با دارو باعث از بین رفتن دارو وکاهش اثر دارو خواهد شد.

در پایان این قسمت از مقاله لازم است این نکته را نیز به یاد داشته باشید که مکمل و ویتامین ها نیز خود باعث تداخل غذا و دارو در برخی موارد می شوند:

ویتامین A : افرادی که برای آکنه های مقاوم و یا پسوریازیس از ترکیبات رتیونوئیدی که پیش ساز ویتامین A هستند نظیر ایزوترتینوئین (آکوتان)، آسیترتین (زوریاتان) استفاده می کنند باید نسبت به مصرف ویتامین A به صورت مکمل موجود در مولتی ویتامین ها و همچنین منابع غنی ویتامین A نظیر جگر احتیاط کنند زیرا خطر مسمومیت دارد.

ویتامین E : افرادی که از وارفارین استفاده می کنند نباید از ویتامین E بیش از IU 800 استفاده کنند زیرا خطر خونریزی را افزایش می دهد. به علاوه افرادی که تحت شیمی درمانی هستند از مصرف ویتامین E به صورت مکمل باید خودداری کنند.

ویتامین K : افرادی که از وارفارین استفاده می کنند باید از مصرف زیاد منابع غنی این ویتامین نظیر انواع کلم قمری، کلم بروکلی و بروکسل همزمان با دارو خودداری کنند زیرا اثر بخشی دارو را کاهش می دهد.

مکمل روی و آهن نیز با یکدیگر تداخل دارند و هریک مانع از جذب دیگری می شود.

---

مضرات مصرف چای و قهوه زیاد