حساسیت غذایی یا آلرژی به مواد غذایی چیست؟
حساسیت غذایی به علت واکنش نامطلوب سیستم ایمنی به ترکیبات موجود در مواد غذایی ایجاد می شود و بسیار مهم است که با واکنش های شبه حساسیتی به مواد غذایی که سیستم ایمنی در آن درگیر نمی شود و به اصطلاح عدم تحمل غذایی نامیده می شوند تمایز داده شود. برای مثال افرادی که عدم تحمل نسبت به قند شیر یا لاکتوز دارند به شیر حساسیت ندارد زیرا واکنش هایی که در بدن آن ها ایجاد می شود ناشی از کمبود آنزیم لاکتازی است که برای هضم قند های شیر لازم است و در این مورد هیچ گونه درگیری سیستم ایمنی وجود ندارد. به عبارت دیگر هیچ نوع ایمنوگلوبولینی در بدن افزایش نمی یابد. عموما بعضی از مردم با هر علامتی مثل خارش، دل پیچه و تهوع به غلط تصور می کنند به غذایی خاص حساسیت دارند.
حساسیت غذایی به طور عمده در کودکان و شیرخواران بروز می کند و بیش تر این حساسیت ها تا سن ۵ سالگی از بین می رود. البته هر چه سن شروع حساسیت پایین تر باشد احتمال مدت ماندگاری و شدت آن بیشتر می شود.
عمدتا علائم حساسیت به علت ترشح «هیستامین» می باشد که چشم ها، گلو، دستگاه تنفسی، پوست و دستگاه گوارشی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. واکنش فرد به مواد آلرژن می تواند خفیف یا بسیار شدید باشد و ممکن است یک واکنش حساسیت زا درست هنگام صرف غذا و یا چند ساعت پس از آن آشکار شود.
بعضی از علایم اولیه شخصی که واکنش حساسیت زا دارد، شامل آب ریزش بینی، دانه های پوستی توأم با خارش نظیر کهیر یا سوزش زبان و لب ها می باشد. علائم دیگر عبارتند از: گرفتگی گلو، صدای دو رگه، خِس خِس کردن، سرفه، تهوع، استفراغ، معده درد، اسهال. در موارد جدی تر، حساسیت غذایی باعث ایجاد «آنافیلاکسی» می شود که حیات بیمار را تهدید می کند. این مورد یک واکنش حساسیت زای ناگهانی و شدید است که به واسطه آن مشکلات متعددی رخ می دهند و می تواند بر پوست، تنفس، هضم، قلب و رگ های خونی تأثیر بگذارد. در چنین مواقعی فشار خون فرد افت پیدا می کند، مجراهای تنفسی باریک می شوند و زبان متورم می شود. افرادی که در معرض خطر این نوع واکنش هستند باید بسیار مراقب باشند و در مواقع اضطراری برای جلوگیری از تشدید علایم بیماری، تحت مراقبت های ویژه قرار گیرند.
مهمترین عوامل موثر در ایجاد حساسیت غذایی عبارتند از:
- زمینه های ژنتیکی، اگر در خانواده شما سابقه حساسیت غذایی وجود داشته باشد یا فردی از اعضای خانواده تان دچار تب یونجه، آسم و یا اگزما باشد احتمال اینکه شما دچار حساسیت غذایی شوید، بیشتر است.
- نارس بودن دستگاه ایمنی یا سدهای محافظ دستگاه گوارش در نوزادان به ویژه نوزادنی که با سزارین به دنیا می آیند و از شیر مادر تغذیه نمی شوند. جالب است بدانید که فلور میکروبی دستگاه گوارش نوزادانی که با زایمان طبیعی به دنیا می آیند بسیار سریع تر و کامل تر باعث بلوغ سیستم ایمنی در مقایسه با نوزادان سزارینی می شود.
- آنتی ژن های بعضی از غذاها مثل تخم مرغ، شیرگاو، ماهی و بادام زمینی احتمال بروز حساسیت بیشتری دارند: عملکردهای مولکولی که باعث می شوند یک آنتی ژن، آلرژن شود و آنتی ژن دیگر آلرژن نباشد، شناخته شده نیست؛ برای مثال نمی دانیم چرا بادام زمینی و ماهی بیش تر از سایر غذاها واکنش های آلرژیک ایجاد می کنند.
- یک تحریک کننده مثل یک عفونت، گاه می تواند باعث واکنش حساسیت زا شود یعنی در یک فرد غیرآلرژیک به خاطر وجود عفونت ویروسی آلژی ایجاد شود.
- تغییر در نفوذپذیری دستگاه گوارش که باعث ورود آنتی ژن های غیرطبیعی شود: ممکن است طی یک التهاب معده و روده به مخاط روده کوچک آسیب برسد و پروتئین های غذا به طور غیرمعمول از دستگاه گوارش جذب شده و ایجاد حساسیت کنند.
- سابقه حساسیت غذایی و اگزما در گذشته
- واکنش های نامطلوب در بعضی افراد، فقط زمانی اتفاق می افتد که خوردن یک ماده غذایی حساسیت زا با عوامل دیگری همراه باشد بعضی از این عوامل عبارتند از:
- فعالیت فیزیکی: در مواردی واکنش های آلرژیک فقط زمانی اتفاق می افتد که فعالیت جسمانی طی دو ساعت پس از خوردن غذایی خاص (مثل کرفس، غذاهای دریایی مانند صدف و اسکوئید، هلو و گندم) انجام شود.
- مصرف توام داروها: افرادی هستند که فقط هنگامی به غذاهای خاص حساسیت نشان می دهند که دارو مصرف می کنند. مثال کاملا شناخته شده در این مورد افرادی هستند که فقط هنگام مصرف سالیسیلات (آسپرین) به غذا واکنش نشان می دهند.
- واکنش تداخلی بین دوگونه مختلف غذایی، نظیر واکنش های تداخلی شیرگاو، بز، گوسفند و اسب در حقیقت شباهت آنتی ژن آشکار و چشم گیر بین پروتئین های شیر گاو، بز و گوسفند باعث می شود که به طور تقریبی همه افرادی که به شیر گاو حساسیت دارند به شیرهای حیوانات دیگر نیز حساسیت داشته باشند. همچنین تخم پرندگان نظیر بوقلمون، اردک، مرغابی، غاز و مرغ دریایی حاوی اووآلبومین، اووموکوئید و اووترنسفرین هستند که باعث حساسیت متقاطع می شوند. گاه بین انواع حبوبات (لوبیا، نخود، عدس، سویا) و بادام زمینی نیز بوجود می آید که البته رایج نیست. واکنش های تداخلی بین غذاهای دریایی غیرمعمول است.
- واکنش های تداخلی بین یک ماده غذایی و یا یک ماده غیر غذایی مانند استنشاق آلرژن های موجود در هوا، گرده های استنشاق شده و غذاها. برای مثال بین حساسیت به گرده های درخت غان با حساسیت به سیب، هویج، کرفس، سیب زمینی، پرتقال و گوجه فرنگی ارتباط وجود دارد.
غذاهای متداول حساسیت زا
شامل: تخم پرندگان، شیرگاو، بادام زمینی و ماهی هستند.. حساسیت به بادام زمینی ممکن است تا آخر عمر ادامه یابد. با وجود نگرانی عمومی از مواد افزودنی به غذا و فرایند آماده سازی غذا و نیز تاکید عمومی به استفاده از غذاهای طبیعی، بیش ترین حساسیت های غذایی نسبت به ترکیبات غذایی که به طور طبیعی یافت می شود گزارش شده است.علاوه بر غذاهای ذکر شده همه غذاها حتی میوه ها و سبزی ها نیز می توانند باعث حساسیت در فرد شوند. اما کودکان بیشتر احتمال دارد تا به شیر گاو، بادام زمینی، تخم‌مرغ، گندم و محصولات سویا حساسیت داشته باشند.
حساسیت به بادام زمینی، بادام هندی، ماهی و سایر غذاهای دریایی (نظیر میگو و خرچنگ) بیشتر در بزرگسالان دیده می شود. بسیاری از کودکان همزمان با افزایش سن، حساسیت خود را نسبت به شیر و تخم مرغ از دست می دهند. اما حساسیت های غذایی شدیدتر مثلاً به بادام زمینی، انواع خاصی از ماهی و میگو اغلب مدت زیادی به طول می انجامد.
تشخیص حساسیت غذایی
تشخیص حساسیت غذایی، همواره با مشکلاتی روبه رو است و به طور عمده به کمک سابقه و شرح حال دقیق از بیمار و هم چنین با اطلاعاتی در مورد نتیجه حذف ماده غذایی حساسیت زا انجام می شود. گرفتن شرح حال بیمار در ارتباط با سرعت برزو واکنش آلرژیک، بررسی کلیه رویدادهای همزمان در واکنش آلرژیک، پی گیری دلایل و نشانه های مستند یعنی اینکه آیا همان علایم و نشانه ها در فرصت هایی که غذای تحریک زا مصرف نشده نیز اتفاق افتاده است؟ آیا اوقاتی بوده که غذای مشکوک صرف شده باشد، بدون این که اثرات نامطلوب بروز کند؟ و بالاخره بررسی اصل وجود حساسیت با توجه به آزمایش های مرتبط برای تشخیص نهایی حساسیت غذایی لازم است.
غالبا پزشکان متخصص آلرژی، از عصاره مواد غذایی و احتمالاً از غذاهای حساسیت زای معمولی تک تک استفاده می کنند تا ببیند بدن به هر کدام چه واکنشی نشان می دهد. این کار معمولا با تحریک پوستی انجام می شود و واکنش پوست را نسبت به هر ماده بررسی می کنند. چنانچه رنگ پوست مایل به قرمز و متورم شد، نشان دهنده وجود حساسیت غذایی است. گاه تشخیص آلژی با اندازه گیری آنتی بادی های خاص در خون انجام می شود. گرچه این آزمایشات همواره پاسخ قاطع نمی دهند.
باید توجه داشته باشید اگر چه پزشک حساسیت های غذایی را با قرار دادن فرد در معرض مقادیر بسیار کمی از غذاها، آزمایش می کند، اما خود فرد نباید این کار را در خانه انجام دهد! بهترین مکان برای یک تست آلرژی، مطب پزشک است تا چنانچه واکنش شدیدی نسبت به مواد غذایی ایجاد شد فرد تحت کنترل سریع قرار گیرید.
حساسیت های غذایی چگونه درمان می شوند؟
هیچ داروی خاصی برای حساسیت های غذایی وجود ندارد. بعضی از حساسیت ها خیلی زود برطرف می شوند و بعضی دیگر به خصوص در مورد کودکان ممکن است تمام عمر همراه آن ها باشد. داشتن حساسیت غذایی یک دردسر است اما به فعالیت روزانه شخص لطمه ای وارد نمی کند. بهترین درمان آن است که خیلی ساده از ماده غذایی حساسیت زا یا هر نوع غذا یا نوشیدنی که حاوی آن مواد هستند، پرهیز کنیم. البته شروع رژیم حذفی نیاز به آگاهی دارد و باید با نظر متخصص انجام شود. این نکته را به یاد داشته باشید که رژیم خذفی با حذف همزمان و سرخود بسیاری از مواد غذایی که احتمال حساسیت به آن را می دهید متفاوت است و حتی یک شیوه موثر در تشخیص حساسیت غذایی است که بعدها برای پیشگیری از آن استفاده می شود.
راه های شناخته شده پیشگیری از بروز علائم در افراد مبتلا به حساسیت غذایی:
- همیشه برچسب روی مواد غذایی را بخوانید، تا مطمئن شوید حاوی موادی که شما به آن حساسیت دارید نیستند.
- برای آماده کردن غذا ظروف خود را از سایر افراد جدا کنید. اگر به تخم مرغ حساسیت دارید از خوردن کیک‌ها، کلوچه و موادی که در آن از تخم مرغ استفاده شده خودداری کنید.
- اگر به شیر حساسیت دارید نباید محصولات لبنی مثلا پنیر، کره و کره های مارگارین و ماست بخورید.
- اگر به سویا حساسیت دارید، از مصرف سس سویا، پروتئین سویا، و سویای بوداده خودداری کنید.
- در صورتی که به بادام زمینی حساس هستید، باید از مصرف کره بادام زمینی، بادام زمینی، روغن بادام زمینی که در برخی غذاها استفاده می‌شود خودداری کنید. همچنین باید از خوردن بستنی ها و شیرینی هایی که حاوی بادام زمینی هستند پرهیز نمایید.
- به هنگام رفتن به رستوران باید از خوردن سس، دسرها، شیرینی ها و ماهی پرهیز نمایید. غذاهای ساده سفارش دهید و در مورد مواد تشکیل دهنده غذا سوال کنید.
- پزشکان و کلینیک های آلرژی، با ارائه فهرستی از غذاهای سالم و ناسالم می توانند به این امر کمک کنند.
داشتن برنامه مدون بعد از تشخیص حساسیت غذایی
خوشبختانه امروزه، بسیاری از شرکت ها غذاهایی از لبنیات گرفته تا پوره سیب زمینی، گندم و شیرینی های دارای تکه های شکلات برای افراد دارای حساسیت تولید می کنند. چنانچه غذای مورد علاقه شما در لیست ممنوعه بود می توانید از این محصولات جایگزین استفاده کنید.
