آیا رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان موثر است؟
درسال های اخیر، رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن سریع بسیار مورد توجه بوده است. رژیم کتوژنیک صد سال پیش (۱۹۲۰) برای درمان بیماری صرع مقاوم به درمان تجویز می شد و به تدریج استفاده از آن برای درمان برخی سرطان های مغزی و تومورهای عصبی مورد توجه قرار گرفت. در واقع کاهش گلوکز مانع از عبور ناقلین عصبی شیمیایی و بروز حملات صرع و یا رشد تومورها می شود و عملکرد مغزی بیمار مقاوم به درمان را بهبود می بخشد. برخی شواهد هم به نفع تاثیر این رژیم در کاهش ریسک فاکتورهای سرطان های مختلف می باشد. از این رو، نقش رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان و اندومتر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
در سال های اخیر سرطان ها را بیشتر ناشی از تغییرات متابولیکی سلول ها می دانند تا عوامل ژنتیک. در این مقاله به توضیح اینکه رژیم کتوژنیک چگونه با تغییر متابولیسم سلولی می تواند در پیشگیری از سرطان ها از جمله سرطان تخمدان موثر باشد، می پردازیم.
اساس رژیم کتوژنیک در بیماران سرطانی چیست؟
رژیم کتوژنیک، منشا سوخت بدن را از کربوهیدرات به چربی تغییر می دهد و باعث کاهش گلوکز خون و انسولین می شود. در واقع هدف از رژیم کتوژنیک سوزاندن چربی به جای قند (گلوکز) به عنوان منبع انرژی اولیه بدن است.
هنگامی که میزان جذب کربوهیدرات به میزان قابل توجهی کاهش یابد، بدن برای تامین انرژی شروع به چربی سوزی می کند و در بدن اجسام کتونی تولید می شود. از آنجا که اجسام کتونی تولید شده بر سلول های سرطانی اثر سمی دارند، استفاده از این رژیم گامی در جهت بهبود سرطان تلقی می شود.
از طرف دیگر این رژیم می تواند با کاهش تامین گلوکز، سلول های سرطانی را گرسنه نگه داشته و از تکثیر آن ها جلوگیری کند.
همچنین به نظر می آید کاهش سطح گلوکز و انسولین در رژیم کتوژنیک، اثرات درمانی شیمی درمانی یا پرتو درمانی را افزایش و عوارض جانبی سمی درمان را هم کاهش دهد. در واقع کاهش سطح گلوکز، حساسیت سلول های سرطانی به رادیوتراپی و شیمی درمانی را افزایش می دهد.
آیا رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان مورد قبول است؟
مطالعات علمی زیادی در زمینه نقش رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان انجام نشده است. اما بر اساس همین شواهد موجود، مشاهده شده که استفاده از رژیم کتوژنیک با کاهش چربی شکمی و انسولین در زنان مبتلا به سرطان تخمدان و رحم می تواند به فرآیند درمان کمک کند. مطالعات انجام شده، بروز مشکلاتی مبنی بر ولع خوردن و افت کارایی فیزیکی و مغزی را در زنان مبتلا به سرطان تخمدان و برهم خوردن پروفایل چربی به دنبال گرفتن رژیم کتوژنیک گزارش نمی کنند.
ترکیب رژیم کتوژنیک چگونه است؟
به هنگام تنظیم رژیم کتوژنیک، هشتاد درصد از کالری رژیم از منابع چربی، پانزده درصد از منابع پروتئینی و فقط پنج درصد یا کمتر از منابع کربوهیدراتی تامین می شود.
البته این نسبت ها در انواع رژیم های کتوژنیک کمی تغییر می کند. اما در هر چهار نوع رژیم کتوژنیک یعنی رژیم کتوژنیک استاندارد، رژیم کتوژنیک دوره ای، رژیم کتوژنیک هدفمند و رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا همواره بیشترین درصد انرژی از منابع چربی تامین می شود.
برای رسیدن به مرحله کتوز و استفاده از چربی چه مراحلی در رژیم کتوژنیک طی می شود؟
در اولین مرحله، کلیه منابع غذایی کربوهیدراتی شامل غلات، سبزیجات نشاسته ای و میوه ها حذف می شوند و منابع چربی سالم مثل انواع گوشت ها، زیتون، نارگیل، آووکادو و تخم مرغ جایگزین می شوند تا در غیاب گلوکز، بدن شروع به تولید اجسام کتونی کند و وارد فاز کتوز گردد. در مرحله بعد با بالا رفتن سطح کتون، بعد از ۳ تا ۴ بار شکسته شدن پروتئین و چربی های بدن، ترکیبات کتونی وارد ادرار می شوند. اثرات درمانی معمولا بعد از ۲ تا ۳ ماه مشاهده می شوند و از این رو، رعایت رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان نباید به تعویق بیافتد.
در رژیم کتوژنیک از چه منابع غذایی استفاده می کنیم؟
- گروه سبزیجات: کرفس، خیار، اسفناج، کلم، گوجه فرنگی، پیاز و فلفل ها، بروکلی، گل کلم و قارچ، ریواس
- گروه میوه ها: زردآلو، کیوی، آووکادو، شاتوت، گوجه فرنگی، تمشک، طالبی، توت فرنگی، هندوانه، لیمو، انواع توت ها (تمشک و دیگر انواع توت هاى با نمایه گلیسمی پایین)
- گروه لبنیات: انواع پرچرب محصولات لبنی مانند پنیر بز، پنیر چدار، پنیر خامه‌ای، موزرلا یا بلوچیز، خامه با چربی بالا، کره
- گروه گوشت: همه انواع گوشت ها مانند ماهی، گوشت گاو، گوسفند، مرغ، بوقلمون، شتر، شتر مرغ و انواع تخم مرغ
- گروه آجیل و مغزدانه ها: گردو، فندق، پسته، دانه های آفتابگردان، بادام، تخم کدو، دانه چیا و بذر کتان
- ادویه جات: نمک، فلفل، ادویه جات و انواع سبزیجات خشک
- منابع چربی‌های سالم: روغن نارگیل، روغن آووکادو، روغن زیتون، روغن MCT، روغن بادام، روغن کنجد، روغن هسته انگور
در رژیم کتوژنیک از چه منابع غذایی استفاده نمی کنیم؟
به طور کلی هر منبع غذایی که برای بدن قند و کربوهیدرات تامین می کند باید محدود یا حذف شود. به همین جهت کلیه غلات و سبزیجات نشاسته ای نظیر نان، برنج، پاستا، جو پرک، ذرت، سیب زمینی، هویج، نخود فرنگی، لوبیا، عدس، نخود، اکثر میوه ها مثل مرکبات، سیب، موز، انبه، انگور، ملون ها، عسل، نوشابه، آبمیوه، کیک، آب نبات و بستنی
- باید دقت شود تا حد امکان منابع تامین کننده چربی فاقد اسیدهای چرب ترانس باشند. بنابراین باید از مصرف روغن های نباتی جامد و مایونز، همچنین سوسیس، کالباس و گوشت های فرآوری شده شور به جهت شوری، چربی اشباع و ترانس بالا پرهیز شوند.
عوارض رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان چیست؟
- تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، خستگی، اضطراب، احساس سرما و لرزش، تعریق، سردرد، یبوست، بوی بد دهان، کاهش عملکرد فیزیکی، ریزش مو
انجام تحقیقات در مورد استفاده از رژیم کتوژنیک در درمان سرطان تخمدان به عنوان درمان غیر دارویی همراه با سایر روش های درمانی همچنان در دست بررسی است و نیازمند شواهد علمی بیشتری مبنی بر میزان اثر بخشی آن در درمان سرطان تخمدان هستیم.
