عنصر مس و تغذیه
در تغذیه انسان مواد مغذی گوناگونی تشکیل دهنده رژیم غذایی هر فرد می باشد. این مواد در قالب درشت مغذی ها و ریزمغذی ها دسته بندی می شوند که سهم عمده ای از این ریز مغذی ها شامل املاح و ویتامین ها است.
بدن از درشت مغذی ها به عنوان منبع انرژی و ساخت انواع بافت ها و از ریز مغذی ها نظیر ویتامین ها و املاح برای انجام فرایندهای حیاتی استفاده می کند.
یکی از این مواد معدنی ضروری مورد نیاز بدن، عنصر مس است.
مس از دسته عناصر فلزی می باشد که در فرایندهایی از قبیل خون سازی، ساخت کلاژن، تولید انرژی، فرایندهای آنتی اکسیدانی و ساخت میانجی های عصبی (نوروترنسمیتر) دخالت دارد.
بیشترین سهم ذخیره ای مسِ بدن در بافت های کبد، مغز، قلب و کلیه ها می باشد؛ اما مقدارکل آن در بدن چندان زیاد نیست.
بیشتر ببینید:
جذب، انتقال، ذخیره و دفع مس در بدن به شدت کنترل می شود.
جذب مس در روده باریک صورت می گیرد و در همه مراحل جذب، بین یون های مس و دیگر فلزات دوظرفیتی مثل روی رقابت برای جذب وجود دارد.
فیبر های موجود در منابع گیاهی و فیتات ها که عمدتا در حبوبات(نخود، لوبیا، عدس، لپه) حضور دارد، میتوانند بر درصد جذب مس در روده تاثیر گذاشته و میزان جذب مس را با کاهش روبه رو کنند.
مس در بدن به صورت آزاد وجود ندارد بلکه تقریبا ۹۰درصد مس موجود در بدن در قالب پروتئین عملکردی سرولوپلاسمین می باشد که در تشکیل و ساخت گلبول های قرمز در مغز استخوان فعالیت می کنند.
اصلی ترین راه دفع مس از طریق صفرا می باشد که پس از ترشح از کبد و ورود به روده از طریق مدفوع دفع می شود.
همچنین کمی هم از طریق ادرار دفع می شود ولی مقدار آن چندان زیاد نیست.
همان طور که گفته شد مکانیسم های حساسی برای جذب و دفع مس در بدن وجود دارد تا فرد با کمبود یا مسمومیت حاصل از این عنصر در بدن مواجه نشود؛ چرا که در هر دو طیف کاهش یا افزایش میزان مس در بدن، عوارض جبران ناپذیری وجود دارد.
کمبود مس
کمبود مس در افراد سالمی که رژیم غذایی متنوعی دارند، اتفاق نمی افتد. اگرچه کمبود مس در انسان نادر است ولی در شرایط خاص گزارش شده است.
گروه هایی که بیشتر مستعد کمبود مس هستند عبارتند از:
افرادی که به روش تغذیه ی وریدی کامل بدون استفاده از مس تغذیه می شوند ، نوزادان زودرس و کم وزن که با شیرهای با مقادیر ناکافی غنی شده با مس تغذیه می شوند، بیماران دچار سوختگی شدید، بیماران دچار نارسایی کلیوی که دیالیز می شوند و افرادی که از داروهای آنتی اسید با دوز های بالا استفاده می کنند.
شیرگاو مس کمتری در مقایسه با شیر انسان دارد. از طرف دیگر در دوران بارداری تجمع مس در بدن جنین در سه ماهه سوم اتفاق می افتد و اگر جنین زودتر از موعد مقرر به دنیا بیاید ممکن است با کمبود مس مواجه شود.
کمبود مس می تواند تغییراتی مثل خون ریزی زیر ضریع استخوانی (نوعی خون ریزی که در زیر پرده ای که استخوان ها را پوشانده رخ دهد)، بی رنگ شدن پوست و مو و همچنین تشکیل ناقص الاستین (الاستین نوعی پروتئین ساختاری برای استحکام و ارتجاع بخش هایی نظیر پوست می باشد) را سبب شود.
مسمومیت با مس
دریافت بیش از حد مس باعث درد در قسمت بالایی شکم، تهوع، استفراغ و اسهال می گردد که با بروز این ها علایم شدیدتر مسمومیت ایجاد نمی شود.
مسمومیت حاد با مس در شرایطی مثل مصرف اتفاقی در کودکان، مصرف در حد چند گرم برای خودکشی، افزودن نمک های مس بر پوست سوخته شده، نوشیدن آب آلوده شده با مس، مصرف غذا و نوشیدنی های اسیدی که در ظروف مسی نگهداری شده اند اتفاق می افتد.
بیشتر ببینید:
از بیماری های ژنتیکی مربوط به متابولیسم مس می توان به سندروم منکز و بیماری ویلسون اشاره کرد که این دو بیماری از جمله بیماری های بسیار نادر ژنتیکی می باشند و در هر ۳۰۰هزار تولد، ۱نوزاد ممکن است به این بیماری ها مبتلا باشد.
مقادیر مصرف مس در سنین مختلف
منابع مصرف مس
مس را می توان از دو طریق به بدن رساند:
- استفاده از مواد غذایی حاوی مس کافی یا مواد غذایی غنی شده با مس
- استفاده از مکمل های رژیمی حاوی نمک های مس
از جمله منابع غذایی حاوی مس می توان به صدف، آجیل ها، حبوبات، جوانه غلات، سبوس ها، گوشت های احشایی(دل، جگر، قلوه، مغز)، میوه های خشک مانند مویز،کشمش، خرما و آلو اشاره کرد.
نان های تهیه شده از غلات کامل وبیشتر گوشت ها، میوه ها و سبزیجات مانند موز، انگور،گوجه فرنگی، سیب زمینی و قارچ دارای مقادیر متوسطی از مس می باشند.
